انواع علت صدا دادن شیرآلات و راهنمای رفع آن

آیا تا با حال بعد از باز کردن یا بستن شیر آب با یک سمفونی غیر منتظره مواجه شده اید؟! وجود صداهای غیرعادی در شیرآلات و سیستم لوله کشی یکی از مشکلات شایع اما کمتر مورد توجه در ساختمان های مسکونی و حتی پروژه های نوساز است. صداهایی مانند تق تق، سوت، غژغژ یا حتی صدای ضربه می توانند شدید یا جزئی باشند و برخلاف تصور عموم، که این صداها را صرفاً نشانه ای از فرسودگی یا قدیمی بودن ساختمان می دانند، این صداها در واقع هشداری زود هنگام برای بروز یک ایراد فنی یا ساختاری در سیستم تأسیسات و لوله کشی هستند. بررسی های فنی نشان می دهد که عوامل گوناگونی از جمله نوسانات فشار، پدیده ضربه قوچ، انبساط حرارتی، وجود هوا یا رسوب در لوله ها، اشکال در قطعات داخل شیرآلات و حتی اشکال در نصب یا عملکرد شیرآلات، می توانند باعث ایجاد این صداها شوند. شناخت دقیق انواع علت صدای شیرآلات و بررسی هر یک، امکان رفع اصولی صداها و افزایش عمرسیستم لوله کشی را فراهم می سازد که در ادامه به آن پرداخته شده است.

منشأ صدای شیرآلات کجاست؟

برخلاف باور رایج، صدایی که از شیرآلات به گوش می رسد همیشه مربوط به خود شیرآلات نیست و ممکن است مربوط به لوله کشی باشد. البته همیشه صدای عبور آب، از لوله ها، مخصوصاً پیش از خارج شدن از شیرآلات، به گوش می رسد. امّا زمانی که این صدا غیر عادی و آزار دهنده باشد موضوع متفاوت است. معمولاً این قبیل اشکالات، اگر برطرف نشوند، به دردسرهای بزرگ تری منجر می شوند. این صدا می تواند زمان بسته بودن شیرآلات، زمان باز کردن آب سرد یا گرم و یا در زمان بستن شیر آب گرم یا سرد به گوش برسد. در ادامه علت های صدا دادن شیرآلات منزل و سیستم لوله کشی و روش رفع سر و صدای شیرآلات آورده شده است.

ضربه قوچ آب (Water Hammer)

یکی از رایج ترین دلایل صدا دادن شیر آب، پدیده ای به نام "ضربه قوچ آب" است. ضربه ی قوچ زمانی رخ می دهد که آب درون لوله ها ناگهان متوقف شده یا تغییر جهت دهد. در اثر این تغییر وضعیت ناگهانی موج هوای پرفشاری ایجاد می شود که ضربه آن باعث لرزش لوله ها و تولید صدایی مانند کوبیدن یا ضربه زدن می شود. عواملی مانند بستن سریع شیر آب، فشار بالای آب در سیستم لوله کشی، استاندارد نبودن طول و قطر لوله ها و... ممکن است ضربه قوچ را تشدید کنند. پدیده ضربه ی آب معمولاً در سیستم های لوله کشی قدیمی بیشتر قابل توجه است، اما حتی در خانه های جدید هم ممکن است رخ دهد. گاهی میزان این فشار در لوله آنچنان بالا است که سبب لرزش شدید لوله ها می شود و ممکن است به سیستم لوله کشی آسیب برساند.

رفع صدای ضربه قوچ آب

برای برطرف کردن صدای ضربه قوچ آب از راهکارهای زیر کمک بگیرید:

• برای کاهش ضربه ی آب، می توانید از ضربه گیر (Water Hammer Arrestor) استفاده کنید. آرستور(ضربه گیر) یک قطعه مکانیکی است که به واسطه محفظه هوا یا فنر تعبیه شده در خود فشار را خنثی می کند. این قطعه در مسیر لوله کشی نصب می شود تا شوک ناگهانی ناشی از توقف یا تغییر جهت جریان آب در لوله ها را جذب کند. مخزن T یکی از انواع ضربه گیر آب است که به شکل یک انشعاب عمودی در مسیر لوله کشی نصب می شود. زمانی که موج فشار در سیستم ایجاد می شود هوا وارد فضای خالی درون محفظه لاستیکی مخزن می شود و بعد از فشرده شدن به آرامی به داخل سیستم باز می گردد. به این صورت ضربه خنثی شده و به لوله و اتصالات برخورد نمی کند.
• بستن آهسته تر شیرآلات نیز به کاهش ضربه قوچ آب کمک می کند.
• در صورتی که امکان نصب ضربه گیر را در کوتاه مدت ندارید، می توانید با هواگیری سیستم لوله کشی از فشار موجود و در نتیجه شدن ضربه بکاهید.

فشار بالای آب

زمانی که با باز کردن شیر آب صداهایی مانند لرزش یا تق تق ایجاد می شود، به احتمال زیاد فشار آب درون لوله ها بیش از حد است. در واقع، اگر فشار آب درون لوله نسبت به قطر آن از میزان مشخصی بالاتر باشد، جریان آب درون لوله آشفته تر و پر صدا است. برای درک این موضوع بهتر است با مفهوم عدد رینولدز آشنا شوید. این عدد میزان آشفتگی یا آرامش جریان آب را با اندازه گیری نسبت بین نیروهایی که باعث حرکت می شوند به نیروهای که حرکت را کند می کنند اندازه می گیرد. هر چه قطر لوله ها یا سرعت آب بیشتر باشد عوامل ایجاد حرکت قوی تر عمل می کنند و این نسبت بالاتر خواهد بود. در نتیجه، آب آشفته تر (اصطلاحاً با فشار بیشتر) حرکت می کند و باعث لرزش لوله می شود. این موضوع منجر به جابه جایی لوله و برخورد آن با دیوار یا بست های لوله شده و صدای تق تق را تولید کند.

رفع صدای ناشی از فشار بالای آب

برای بررسی این مسأله باید از یک فشار سنج کمک بگیرید. فشار سنج باید در بخش انتهایی یک لوله یا انشعاب جانبی آن نصب شود. میزان فشار استاندارد آب درون لوله باید بین 40 تا 80 پوند بر اینچ مربع (PSI) یا 2.5 تا 5.5 بار باشد. در صورتی که فشار آب بیش از این مقدار بود، باید آن را به کمک نصب شیرکاهنده فشار تنظیم کنید. این شیر را می توانید بعد از کنتور آب و قبل از انشعاب لوله کشی داخلی نصب نمایید تا فشار آب ورودی را به صورت پایدار و کنترل ;شده حفظ کند. در صورتی که ساختمان چند طبقه است و با تعبیه شیر کاهنده طبقات بالا دچار افت فشار می شوند، این شیر را فقط باید در مسیر برخی انشعاب ها نصب نمایید.

انبساط لوله ها و تغییرات دمای آب

گاهی اوقات با باز کردن شیر آب گرم صدای غیژغیژ یا کلیک شروع شده و تا کمی بعد از بستن شیر (زمانی که لوله سرد می شود) نیز ادامه پیدا می کند. در این حالت احتمالاً از لوله های پلیمری، بدون عایق بندی و در نظر گرفتن فضای انبساطی، در سیستم لوله کشی استفاده شده است. ضریب انبساط حرارتی در لوله های پلیمری از لوله های فلزی بالاتر است. به عبارت دیگر، لوله های پلیمری در مواجهه با آب گرم بیشتر منبسط می شوند. اگر در این حالت، فضای کافی برای این انبساط در نظر گرفته نشده باشد به اتصالات و نگهدارنده ها فشار وارد کرده و صدا تولید می کند. همچنین، طول لوله های پلیمری نیز در اثر انبساط افزایش پیدا می کند. بدون فضای کافی ممکن است به دیوار یا سطوح اطراف برخورد کند. علاوه بر تولید صدای غیژغیژ، در اثر این برخورد مداوم اتصالات و لوله کشی آسیب دیده و عمر مفید سیستم کاهش پیدا می کند. در نظر داشته باشید، لوله های فلزی نیز در اثر عبور آب گرم منبسط می شوند (هرچند کمتر از لوله های پلیمری) و نیاز به در نظر گرفتن فضای انبساطی برای این نوع لوله ها نیز وجود دارد.

رفع صدای ناشی از تغییرات دمای آب

برای رفع صدای ناشی از تغییرات دمای آب مشکل می توانید از راهکار های زیر استفاده کنید:

• استفاده از زانویی های کشویی یا واشرهای انبساطی و انعطاف پذیر که همراه با لوله ها منبسط و منقبض می شوند و تحت فشار قرار نمی گیرند.
• در نظر گرفتن فاصله های مناسب برای افزایش طول و قطر لوله ها هنگام نصب، به طوری که لوله ها بتوانند بدون فشار و آسیب منبسط شود و به حالت اولیه باز گردند.
• عایق بندی لوله ها برای کاهش دامنه تغییرات دمایی و تا حدی جلوگیری از تماس مستقیم لوله ها با سطوح و کاهش تولید صدا.
• استفاده از بست ها و اتصالات قابل تنظیم که می توانند با آزادی عمل خود با انبساط و انقباض لوله ها هماهنگ شوند.

نوسانات فشار آب

نوسان فشار آب به معنای تغییرات ناگهانی یا دوره ای در شدت جریان آب ورودی به سیستم لوله کشی است و می تواند منشأ بروز انواع صداهای مزاحم در شیرآلات باشد. این نوسانات ممکن است ناشی از اختلال در عملکرد پمپ ها، باز و بسته شدن شیرهای اصلی در ساختمان، یا عدم تنظیم مناسب فشار ورودی آب شهری باشند. در چنین شرایطی، زمانی که کاربر اقدام به باز یا بستن شیر آب می کند، فشار متغیر باعث ایجاد اختلال در عملکرد یکنواخت شیر شده و در نتیجه صداهای غیرعادی مانند صدای سوت، ویبره، لرزش های متوالی یا حتی ضربه ای ایجاد می گردد. در شیرآلات اهرمی، این موضوع بیشتر نمود پیدا می کند، چرا که کارتریج به تغییرات فشار بسیار حساس است و در صورت عدم ثبات فشار، دچار لرزش شده یا به درستی باز و بسته نمی شود.

نوسان فشار همچنین می تواند موجب ایجاد پدیده ضربه قوچ نیز بشود، به ویژه زمانی که شیر به سرعت بسته یا پمپ آب بدون تنظیم مناسب وارد مدار شود. این وضعیت نه تنها صدای شدیدی در لوله ها ایجاد می کند، بلکه ممکن است منجر به آسیب های جدی به سیستم لوله کشی شیر گردد.

رفع صدای ناشی از نوسانات فشار آب

برای به حداقل رساندن نوسانات فشار آب از این راهکارها استفاده کنید:

• نصب شیر کاهنده فشار یا شیر تنظیم فشار بعد از کنتور اصلی و یا در انشعاب های خاص
• به کارگیری مخزن های ضربه گیر در نقاط بحرانی سیستم
• بررسی دوره ای عملکرد پمپ و اتصالات مرتبط با سیستم فشار

ممکن است شیرآلات، با گذشت زمان و به دلایل مختلف، دچار مشکلاتی مانند چکه، رسوب، صدا دادن، کاهش فشار شوند. برخی از این مشکلات با رسوب زدایی داخل شیرآلات اهرمی به سادگی قابل حل هستند اما برخی دیگر نیاز به بررسی بیشتر و تعمیر شیر اهرمی و حتی تعویض شیرآلات دارند. همانطور که در این مقاله بررسی شد، علت صدای شیرآلات و سیستم لوله کشی پدیده هایی نظیر ضربه قوچ، انبساط حرارتی، نوسانات فشار، هوای محبوس در لوله ها، تجمع رسوبات در لوله ها و یا قطعات شیرآلات و همچنین قطعات شل و معیوب در شیرآلات است که هر یک به تنهایی یا در کنار یکدیگر می توانند منجر به بروز صداهای آزاردهنده شوند. از سوی دیگر، نصب نادرست شیرآلات یا استفاده از قطعات بی کیفیت، موجب تشدید این صداها و کاهش عمر مفید سیستم می شود. پیشگیری از بروز این مشکلات، با طراحی اصولی، استفاده از تجهیزات استاندارد، و اجرای صحیح لوله کشی امکان پذیر است. در کنار آن، انجام سرویس های دوره ای و توجه به علائم اولیه صدا، نقش مهمی در جلوگیری از بروز آسیب های جدی و پرهزینه دارد.